I cili u bë i njohur për urtësinë e tij të jashtëzakonshme.
Transmetimet në lidhje me prejardhjen e Lukman Hekimit (a.s.), tregojnë se ai i përket sojit të Ejjubit (a.s.). Sipas një transmetimi, thuhet se është djali i motrës së Ejjubit (a.s.). Ndërsa sipas një versioni tjetër, thuhet se është djali i tezes së tij.[1]
Lukmani (a.s.), ka qenë ose profet, ose një njeri i dashur i Allahut. Ai është piri (i pari) i mjekëve. Megjithatë, shumica e dijetarëve Islamë, janë të mendimit se ai nuk ka qenë profet, por një person, të cilit i është dhënë urtësi. Kuptimi i fjalës “urtësi”, është niveli i pjekurisë shpirtërore, e cila fitohet me ngritje shpirtërore pasi janë zotëruar dijet e tjera të natyrës. Pra, aftësia për të vepruar gjithmonë të drejtën, si në fjalë, ashtu edhe në vepra.
Në Kuran, bëhet e ditur se ai ka qenë prej të urtëve:
“Ne i dhamë Lukmanit urtësinë (duke i thënë): «Falënderoje Allahun! Kush është falënderues, e bën për të mirën e vet dhe, kush mohon, ta dijë se vërtet Allahu është i Vetëmjaftueshëm dhe i Denjë për lavdërim.»” (Lukman, 12)
Ndërsa lidhur me faktin se atyre të cilëve u është dhënë urtësia, do t’u jepen edhe shumë mirësi të tjera, Kurani Fisnik, shprehet:
“Ai ia jep urtësinë (të kuptuarit e Kuranit) kujt të dojë. Cilitdo që i është dhënë urtësia, vërtet që i është dhënë një mirësi e madhe. Por këtë nuk e kupton tjetërkush, përveç njerëzve të mençur.” (Bakara, 269)
“Urtësi”, do të thotë të mund të perceptosh të vërtetën dhe enigmën e materies. Dhe kjo, është e mundur me anë të shfaqjes në zemër të dritës hyjnore. Zemahsheriu, si shembull të urtësisë së Lukman Hekimit, na përcjell këtë ndodhi:
Një ditë, Daudi (a.s.), kërkoi nga Lukman Hekimi (a.s.), të priste një dele e t’i sillte dy copa mishi nga vendi më i mirë. Lukman Hekimi (a.s.), e theri delen dhe i çoi Daudit (a.s.), gjuhën dhe zemrën. Pasi kaluan ca ditë, Daudi (a.s.), i kërkoi t’i sillte dy copa nga vendi më i keq. Lukman Hekimi (a.s.), i çoi përsëri gjuhën dhe zemrën. Kur Daudi (a.s.), kërkoi të dinte shkakun, ai iu përgjigj kështu:
“Po të jenë të mira këto të dyja, nuk mund të ketë të tjera më të mira se këto; por, nëse këto të dyja janë të këqija, as të tjerat nuk mund të jenë më të këqija se këto!..” (Zemahsheri, Keshshaf, V, 18.)
Sipas një transmetimi që gjendet në veprën e Imam Malikut, të quajtur “Muuatta”, thuhet:
Lukman Hekimin (a.s.), e pyetën: “Si i arrite këto virtyte që shohim tek ty?”
“Duke qenë fjalë drejtë, duke e plotësuar amanetin, duke e braktisur atë që nuk më takon dhe duke i qëndruar besnik premtimeve.” – u përgjigj ai. (Muuatta, Kelam, 17.)
*
Në Kuran bëhen të ditura fjalët e urta të Lukmanit dhe këshillat që i ka dhënë të birit:
“(Kujtoje) kur Lukmani i tha të birit, duke e këshilluar: «O djali im, mos i shoqëro Allahut asgjë (në adhurim)! Pa dyshim, idhujtaria është një padrejtësi shumë e madhe!»” (Lukman, 13)
Sepse padrejtësia, është e kundërta e drejtësisë. Ndërsa drejtësi, do të thotë t’i japësh një qenieje vlerën që meriton dhe ta vendosësh atë në vendin që meriton. T’i bësh ortak Allahut, i Cili është Krijuesit i gjithësisë dhe Pronari i vetëm i gjithçkaje, do të thotë të mos ia japësh Atij vlerën që meriton. Për këtë arsye, rezultati i shirkut (ortakërisë) ndaj Allahut, është qëndrimi përjetësisht në xhehenem.
Lukmani e vazhdoi kështu këshillën e tij:
“O djali im! Allahu do ta nxjerrë në shesh edhe veprën që peshon sa kokrra e sinapit që ndodhet në shkëmb, në qiej apo në tokë. Me të vërtetë, Allahu njeh mirë çdo imtësi dhe i di të gjitha fshehtësitë. O djali im! Kryeje namazin, urdhëroje të mirën, pengoje të keqen dhe bëhu i durueshëm për çfarëdo që të godet! Me të vërtetë, ky është thelbi i patundur i të gjitha punëve!” (Lukman, 16-17)
Sepse namazi, është miraxhi (dalja para Zotit) i besimtarit. Ai është një nga detyrat më të rëndësishme të devotshmërisë. Namazi nuk braktiset as në luftë kundër armikut. Allahu i Lartë, ata që bien në sexhde para Tij, i përgëzon me shprehjen “…Në fytyrat e tyre shihen shenjat e sexhdes…”[2]. Kurse në një ajet tjetër thuhet: “…bëj sexhde dhe afroju Zotit tënd!”[3]
Nëna jonë Aisheja (r.anha.) thotë:
“Kur i Dërguari i Allahut qëndronte në namaz, nga zemra e tij dëgjohej një zë si një kazan që zien.” (Ebu Davud, Salat, 157; Nesai, Sehv, 18.)
Edhe “urdhërimi për të mirë” dhe “përpjekja për ta ndaluar të keqen”, janë ndër detyrat më të rëndësishme të besimtarit. Kjo, është transferimi tek të tjerët i të mirave shpirtërore që ka dhënë Zoti, duke kryer kështu, detyrën e falënderimit. Allahu i Madhëruar, këtë metodë kumtuese, ia bën të ditur të gjithë besimtarëve me anë të Profetit (s.a.v.):
“Në sajë të mëshirës së Allahut, u solle butësisht me ta (o Muhamed). Sikur të ishe i ashpër dhe i vrazhdë, ata do të largoheshin prej teje. Prandaj falua atyre gabimin, kërkoi falje Allahut për ata dhe këshillohu me ata për çështje të ndryshme. Kur të vendosësh për diçka, mbështetu tek Allahu. Vërtet, Allahu i do ata që mbështeten tek Ai.” (Al-i Imran, 159)
Ndërsa në një ajet tjetër, Allahu i Madhëruar, këshillon kështu lidhur me metodën e “urdhërimit për të mirë dhe ndalimit të së keqes”:
ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ…
“Thirr në rrugën e Zotit tënd me mençuri dhe këshillë të bukur!..” (Nahl, 125)
Për sa i përket “durimit”, kjo është një nga fjalët më të përdorura në Kuran. Ndikimi i durimit në këtë botë, mund të jetë shumë i hidhur; mirëpo, shpërblimi i durimit në botën tjetër, do të jetë shumë i ëmbël. Në fakt, të gjithë profetët kanë kaluar përmes filtrit të durimit. Zoti urdhëron:
“…(O i Dërguar) përgëzoji të duruarit!” (Bekare, 155)
Abdullah bin Mugaffel (r.a.), tregon:
“Njëherë, tek i Dërguari i Allahut (s.a.v.), erdhi një burrë dhe i tha:
«O i Dërguar i Allahut! Unë ju dua!»
Ndërsa i Dërguari i Allahut (a.s.), i tha:
«Ki kujdes çfarë thua!»
Por personi tha përsëri, duke e përsëritur tre herë:
«Për Allahun unë ju dua!»
Pas kësaj, i Dërguari i Allahut (a.s.), i tha:
“Nëse më do, përgatit një mburojë për varfërinë, sepse kush më do mua, varfëria i vjen më shpejt se vërshimi (i përrenjve apo lumenjve) që shkon drejt cakut të vet.” (Tirmidhi, Zuhd, 36.)
Me këto fjalë, Profeti ynë i dashur (a.s.), kërkoi të thoshte se:
Meqenëse më do për Allahun, atëherë duhet të jesh i gatshëm për të pranuar dhe duruar fatkeqësi, vështirësi dhe sprova të ndryshme, si pasojë të kësaj dashurie.
*
Lukman Hekimi vazhdon kështu me këshillat e tij për të birin:
“Mos i trajto njerëzit me nënçmim dhe mos ec në tokë me mendjemadhësi, se Allahu nuk i do mendjemëdhenjtë e mburracakët!” (Lukman, 18)
Mburrja, mendjemadhësia dhe pëlqimi i vetes, janë si degët e një peme, rrënjët e së cilës zgjaten deri në xhehenem. Atributi i Madhështisë, është i posaçëm vetëm për Allahun. Kështu, shkaku që shejtani mori përsipër t’i devijojë njerëzit nga rruga e drejtë, është se ai u mburr para Ademit (a.s.) dhe kundërshtoi urdhrin e Allahut. Po ashtu, edhe Karuni, të cilit megjithëse i qenë dhënë dituri shpirtërore, u shkatërrua për shkak se ushqeu zili e smirë ndaj Harunit (a.s.).
Lukman Hekimi, më tej e ka këshilluar kështu të birin:
“Ec me kujdes e i përmbajtur dhe fol me zë të ulët; se zëri më i vrazhdë është zëri i gomarit!” (Lukman, 19)
Këto ajete fisnike, japin kriteret e mirësjelljes dhe edukatës së të folurit dhe të vepruarit të besimtarit. Këtu, njoftohet se, mirësjellja, e cila në këtë botë duket e pavlerë dhe e parëndësishme, në botën tjetër, ka për të fituar një rëndësi shumë të madhe.
Mes ajeteve që do të përmendim më poshtë, të cilat megjithëse përmbajnë këshillat e Lukman Hekimit, janë dy ajete që nuk përmbajnë këshillat e tij, por që për ne janë shumë të rëndësishëm në aspektin e tregimit të rrugës së drejtë. Sipas transmetimeve, këto dy ajete, kanë zbritur në lidhje me Sa’d Ibn Vakkas (r.a.) dhe nënën e tij:
Sa’di (r.a.), ishte një njeri që tregonte bindje ndaj nënës së vet. Kur hyri në Islam, e ëma i tha:
“Ç’paske bërë, o Sa’d! Nëse ti nuk e le këtë fe të re, betohem se nuk do të ha dhe nuk do të pi deri sa të vdes. Ndërsa ti do të përmendesh me emrin: “vrasësi i nënës së vet!”
Kurse Sa’di (r.a.), tha:
“Mos e bëj oj nënë! Unë këtë fe nuk mund ta braktis për asgjë!”
Pas kësaj, e ëma nuk hëngri dy ditë, e dy net dhe ra e drobitur. Kur Sa’di (r.a.), e pa në këtë gjendje, i tha:
“Nënë e dashur! Ta dish se, edhe sikur të kishe njëqind shpirtra dhe të të dilnin një nga një, unë nuk do të mund ta kisha braktisur këtë fe për asgjë! Tani, po të duash ha, po të duash mos ha!”
Atëherë, e ëma nisi të hajë dhe, më pas u zbritën dy ajetet e mëposhtme ose vetëm i dyti:
“Ne e kemi urdhëruar njeriun që t’i nderojë prindërit e vet. Nëna e ka mbartur atë, duke duruar mundim pas mundimi, e ndarja e tij (nga gjiri) është brenda dy vitesh. Ne i thamë atij: «Bëhu falënderues ndaj Meje dhe prindërve të tu! Tek Unë do të ktheheni të gjithë.»
Nëse ata orvaten, që të më shoqërosh Mua (në adhurim) diçka, për të cilën ti nuk ke dijeni, mos i dëgjo, por sillu mirë me ata në këtë jetë dhe ndiq rrugën e atij që drejtohet tek Unë me devotshmëri; pastaj, tek Unë do të ktheheni dhe Unë do t’ju lajmëroj për atë që keni bërë.” (Lukman, 14-15)[4]
Në një këshillë të tij, Lukman Hekimi ka thënë:
U kam shërbyer shumë të dërguarve të Zotit. Nga fjalët e tyre, zgjodha tetë prej tyre. Nëse bën kujdes dhe i fiton këto tetë cilësi, do të arrish shpëtimin:
- Kur të jesh në namaz, ruaj zemrën!
- Kur të jesh mes njerëzve, ruaj gjuhën!
- Kur të jesh në sofër, ruaj dorën!
- Kur të jesh në shtëpi të huaj, ruaj sytë!
- Përmende gjithmonë Allahun dhe mos e harro kurrë!
- Po ashtu edhe vdekjen kujtoje shpesh dhe mos e harro kurrë!
- Të mirat që u ke bërë të tjerëve harroji!
- Po ashtu, edhe të këqijat që të kanë bërë të tjerët harroji!
Disa nga këshillat e tjera të Lukman Hekimit, të përmendura nëpër libra të rëndësishëm, janë edhe këto:
“O bir! Bëje devotshmërinë pasurinë tënde për jetën tjetër, sepse devotshmëria, është një tregti që bëhet pa mall e pasuri!”
“O bir! Merr pjesë në varrim, sepse varrimi të kujton jetën tjetër! Kurse haramet dhe gjymahet ta shtojnë prirjen tënde ndaj kësaj bote!”
“O bir! Njeriut që gënjen, i ikën bukuria! Njeriut me vese të këqija i shtohen vuajtjet dhe shqetësimet!”
“O bir! Mos e dërgo injorantin si përfaqësues tëndin diku! Po s’gjete një njeri të mençëm e të urtë, shko vetë!”
“O bir! Bota është si një det i thellë. Shumë vetë janë mbytur në të. Në këtë det, devotshmëria të jetë anija jote, besimi të jetë ngarkesa, dorëzimi te Zoti të jetë mënyra e komandimit, ndërsa puna e mirë të jetë ushqimi yt! Nëse shpëton, ke shpëtuar me mëshirën e Allahut; nëse mbytesh, je mbytur për shkak të gjynaheve të tua!”
“O bir! Të mos dalë gjeli më i mençur se ti! Ai bën çdo mëngjes dhikër e tesbih, kurse ti fle!
“O bir! Zgjidh shokë të tillë, që kur të ndahesh prej tyre, as ti ata, e as ata ty të mos të marrin nëpër gojë!”
“O bir! Ruaji miqtë e tu! Vizitoji të afërmit!
“O bir! Tri gjëra, duken në tri gjëra: Butësia, në çastin e zemërimit; trimëria, në fushën e luftës; ndërsa vëllazëria, në çaste nevoje!”
[1] – shih. Sa’lebi, Arais, fq. 391.
[2] – el-Fet’h, 29
[3] – el-‘Alak, 19
[4] – Muslim, Fedailu’s-Sahabe, 43-44, Ibn-i Esir, Usdu’l-Gabe, v. II, fq. 368.
