Allahu i Madhëruar, ka mbjellë në natyrën e njeriut farën e gjynahut dhe devotshmërisë dhe në të dyja fushat i ka dhënë mundësi të pafundme përparimi dhe degradimi. Nga kjo pikëpamje, në psikologjinë e njeriut gjenden dy fronte: ai pozitiv dhe ai negativ. Në Kuranin Fisnik, janë cekur disa pika të dobëta të njeriut, me qëllim që ta ruajë atë nga rënia në greminat e egos dhe ta orientojë në mirësi e devotshmëri:
- Njeriu është shumë i padrejtë dhe i paditur.
Lidhur me faktin se njeriu është shumë i padrejtë dhe i paditur, Kurani thotë:
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا
“Ne ua ofruam amanetin (përgjegjësinë) qiejve, Tokës dhe maleve, por ato nuk pranuan ta marrin përsipër dhe u frikësuan ta pranojnë atë, kurse njeriu e pranoi. Me të vërtetë, njeriu u tregua i padrejtë me veten dhe i paditur (për pasojat e kësaj përgjegjësie).” (Ahzab, 72)
Me fjalën “amanet”, që kalon në ajetin e mësipërm, nënkuptohet “mendja”, e cila është e vetmja gjë që e bën njeriun përgjegjës para Allahut dhe “vullneti”, që është aftësia e përdorimit të saj. Ky amanet që i është dhënë vetëm njeriut, e dallon atë edhe nga të gjitha krijesat e tjera. Në të njëjtën kohë, edhe nënshtrimi i njeriut ndaj sprovave në këtë botë, është për shkak të dhënies së këtij amaneti.
Në këtë ajet, tregohet se ky amanet i është ofruar maleve dhe qiejve, por ata e refuzuan nga frika e Allahut. Kjo, tregon se edhe krijesat që i njohim si të pajeta, janë të vetëdijshme për rëndësinë e përgjegjësisë së amanetit.
Në këtë ajet, Allahu na bën të ditur se, për shkak se njeriu u tregua i padrejtë dhe i paditur, ai nuk u frikësua nga përgjegjësia dhe e mori përsipër këtë amanet. Padrejtësia është e kundërta e drejtësisë me të cilën nënkuptohet veprimi i mirë, puna e mirë. Kështu, në suren Asr, Allahu bën fjalë për domosdoshmërinë e bërjes së veprave të mira, në mënyrë që njeriu të shpëtojë nga humbja dhe disfata.
Ndërkaq, e kundërta e injorancës është dija. Për të mos qenë injorant, duhet të zotërosh dituri. Ndërsa dituria është dy llojesh: dituri e dukshme dhe e fshehtë. Imami Gazaliu –Allahu e mëshiroftë!, thotë:
“Dijetarët e vërtetë, domethënë trashëgimtarët e profetëve, janë dijetarët që zotërojnë dijen e dukshme dhe atë të fshehtë së bashku.”
Sipas ajetit përkatës, njeriu mund të shpëtojë prej cilësisë së “injorancës” dhe “padrejtësisë”, në sajë të veprave të mira dhe shndërrimit të dijeve të dukshme e të fshehta në urtësi. Vetëm nëse e arrin këtë, njeriu mund ta kuptojë përgjegjësinë e amanetit që ka marrë përsipër dhe mund të bëjë atë që kërkohet prej tij.
Ashtu siç tregohet edhe në ajetet e mësipërme, edhe në ajetin 21 të sures Hashr, tregohet se, edhe malet reagojnë në mënyrë të ndjeshme nga frika e Allahut:
“Sikur këtë Kuran t’ia shpallnim ndonjë mali, ti do ta shihje atë (mal) të përulur dhe të copëtuar nga frika e Allahut. Shembuj të tillë Ne ua japim njerëzve, që ata të meditojnë.” (Hashr, 21)
Një nga shembujt më të gjallë të këtij fakti, është ndodhia të cilën përjetuan Profeti ynë (a.s.) dhe sahabët fisnikë: Njëherë, Profeti (a.s.), së bashku me Ebu Bekrin, Omerin dhe Aliun (r.anhum), kishin dalë në Malin Uhud. Për një çast, Mali i Uhudit u trondit prej madhështisë së këtyre personave. Ndërsa Profeti ynë (a.s.), tha:
“Qetësohu o Uhud! Mbi ty ndodhet një Profet, një besnik dhe dy shehidë (dëshmorë)!” (Tirmidhi, Menakib, 18/3703.)
Menjëherë pas këtyre fjalëve, Mali i Uhudit u qetësua.
Profetin tonë (a.s.), nuk e njihnin vetëm krijesat e pajeta, si malet dhe gurët, por edhe bota e kafshëve dhe krijesave të tjera, ndjenin dashuri dhe i bindeshin atij. Sa domethënës është ky hadith fisnik, i cili të zgjon prej indiferencës:
Xhabir bin Abdullah (r.a.), tregon:
Së bashku me Profetin (a.s.), u kthyem prej një udhëtimi. Kur u afruam pranë njërit prej kopshteve të Beni Nexhar, pamë një deve. Ajo sulmonte këdo që hynte në atë kopsht. Këtë ia treguan edhe Profetit (a.s.), i cili shkoi tek kopshti dhe e thirri devenë. Ajo i vari buzët në tokë dhe iu afrua Profetit duke rënë në gjunjë para tij. Profeti tha; “sillni kapistrën!” dhe, pasi ia vendosi, e dorëzoi tek i zoti i saj. Më pas u kthye nga njerëzit dhe tha:
“Përveç xhindëve dhe njerëzve të pabindur, çdo gjë tjetër që ndodhet midis tokës dhe qiellit, e din se unë jam i Dërguari i Allahut.” (Ahmed b. Hanbel, III, 310.)
Këtë të vërtetë, e mbështet edhe Kurani Fisnik në ajetet 88-92 të sures Merjem. Këto ajete, shpallin se krijesat e pajeta, si toka, qiejt dhe malet, ndikohen dhe reagojnë ndaj sjelljeve të njerëzve në kundërshtim me gjykimet hyjnore:
“Ata thonë: «I Gjithëmëshirshmi ka një bir». Keni thënë diçka vërtet të tmerrshme! Qiejt gati sa nuk copëtohen prej kësaj; Toka gati sa s’çahet e malet sa s’rrëzohen të thërrmuar, ngaqë ata i veshin një bir të Gjithëmëshirshmit. Kurrë nuk i shkon (Madhërisë së) të Gjithëmëshirshmit të ketë një bir!”
Këto ajete, na tregojnë se, edhe krijesat e pajeta nuk mund të durojnë ndaj gjynaheve të mëdha të njerëzve, si kundërshtimi, mohimi dhe ortakëria që i bëhet Allahut. Madje, këto krijesa, të cilat ne i njohim si të pajeta, duke përdorur ndjenjat, fjalët dhe veprat që janë të posaçme vetëm për to, falënderojnë dhe përmendin Allahun në mënyrën e vet:
“Atë e madhërojnë shtatë qiejt, Toka dhe gjithçka gjendet në to. Dhe nuk ka asgjë që nuk e madhëron Atë, duke e lavdëruar, por ju (o njerëz) nuk e kuptoni madhërimin që i bëjnë ata. Ai, me të vërtetë, është i Butë dhe Falës.” (Isra, 44)
Sa bukur e shpreh ndodhia e “trungut të hurmës” se edhe krijesat e jonjerëzore zotërojnë ndjenja si ato të njerëzve:
Kur Profeti ynë (a.s.), ligjëronte para xhematit, mbështetej tek një trung hurme prej shtyllave të xhamisë. Ky trung, e ndiente se Profeti (a.s.), mbështetej tek ai dhe për këtë arsye lumturohej jashtë mase.
Erdhi një ditë, kur sahabët që dëgjonin ligjëratat e Profetit (a.s.), në xhami, u shtuan aq shumë, saqë një pjesë e sahabëve nuk mund ta shihnin fytyrën e bekuar të Profetit (a.s.), për shkak të kallaballëkut të madh. Për këtë arsye, me të drejtë, iu ankuan Profetit (a.s.), duke i thënë: “O i Dërguar i Allahut! Për shkak të kallaballëkut të madh që bëhet në xhami, ne s’mund ta shohim fytyrën tënde!” Për këtë arsye, ata kërkuan prej Profetit (a.s.), që në xhami të bëhej një minber, ku ai të ngjitej dhe të ligjëronte prej aty.
Në bazë të kësaj kërkese, në xhami u bë një minber, mbi të cilin Profeti ynë (a.s.), filloi të ligjëronte. Mirëpo, në daljen e parë të Profetit (a.s.), në minberin e ri, ndodhi një mrekulli e papritur:
Trungu i hurmës, në të cilin mbështetej Profeti (a.s.), gjatë ligjërimit, filloi të rënkonte e të qante i përmalluar, si një njeri që mendon e dëgjon. Ky rënkim, ishte aq i zjarrtë, saqë e dëgjoi i gjithë xhemati që ndodhej i pranishëm. Për rrjedhojë, të gjithë sahabët mbetën të mahnitur prej rënkimit përmallues të këtij trungu të hurmës. (shih. Buhari, Menakib, 25, Buju 32.)
*
Gjithashtu, edhe një studim i kryer prej shkencëtarit japonez Masaru Emoto, vërtetojnë shkencërisht ajetet dhe hadithet që flasin për këto fakte të jashtëzakonshme. Ky studim, ka ndikuar thellësisht edhe rrethin shkencor. Këto zbulime, të cilat janë mjaft të habitshme për shkencat e sotme pozitive, i janë paraqitur mendjes njerëzore prej Kuranit dhe komentuesit të tij më të madh, Profetit (a.s.), që prej katërmbëdhjetë shekujsh.
Në studimin që kreu Emoto mbi kristalet e akullit, është vënë re se këto kristale kanë forma të rregullta, të bukura dhe estetike gjashtëkëndore. Madje, në kristalet e ujërave natyralë, të paprekur nga dora e njeriut, këto forma janë magjepsëse dhe jashtëzakonisht të bukura.
Emoto, e zhvilloi studimin e tij në dy kampione të ndryshme të kristaleve. Në njërin prej kampionve mbi të cilët ishin pëshpëritur fjalë të bukura dashurie, butësie, mirënjohjeje dhe lutjeje, u vërejt se kristalet e akullit e ruajtën formën e tyre të bukur e madhështore. Ndërsa në kampion mbi të cilët ishin pëshpëritur fjalë të këqija urrejtje dhe fjala “shejtan”, kristalet e akullit ishin shpërbërë dhe format e tyre të bukura ishin prishur. Po të njëjtin reagim kishte treguar edhe uji mbi të cilin ishte vënë melodi e bukur dhe zëra irritues e të shëmtuar.
Masaru Emoto, e vazhdoi studimin e tij, duke vendosur oriz të zierë në dy kavanoza të ndryshëm. Në njërin prej kavanozave kishte lënë një letër ku shkruhej “falënderim”, ndërsa në tjetrin, një letër ku shkruhej “budalla”. Më pas, këto fjalë janë përsëritur vazhdimisht për një muaj rresht në kavanozat përkatës. Në fund, është vënë re se, orizi në kavanozin e parë e ka ruajtur bardhësinë dhe freskinë e vet, ndërsa orizi në kavanozin e dytë ishte nxirë dhe kishte filluar të lëshonte erë të keqe.
Ky zbulim i shkencëtarëve japonezë, i kishte përmbysur të gjitha parimet shkencore që diheshin deri atëherë. Ata kishin zbuluar se edhe krijesat që ne i pandehim të pajeta zotërojnë vetëdije dhe një memorie. Kjo, tregon se ashtu si njeriu, edhe krijesat e tjera reagojnë ndaj mesazheve me fjalë apo me vepra që vijnë nga jashtë në sajë të gjuhës së tyre të veçantë.
Nëse kemi parasysh se trupi i njeriut përbëhet nga shtatëdhjetë për qind ujë, minerale dhe elemente të ndryshme, para nesh del një tablo e mahnitshme. Kjo, tregon se përse njeriu ndikohet aq shumë nga çdo fjalë që dëgjon në rrethin ku jeton, çdo vepër dhe çdo gjendje shpirtërore me të cilën përballet, edhe pse mund të mos jenë të drejtuara ndaj tij.
Këto zbulime, na japin mundësinë të kuptojmë edhe më qartë dimensionin e fjalëve të Profetit tonë (a.s.), i cili ia tha sahabëve të tij gjatë kthimit nga fushata e Tebukut: “Në këtë vend, Allahu i Madhëruar ka shkatërruar popullin e Themudit. Prandaj mos merrni ujë prej këtu, që të mos ju prekë diçka prej atij shkatërrimi. Ujin që keni marrë derdheni, ndërsa brumin që keni gatuar jepuani deveve!” (shih. Buhari, Enbija, 17.) Dhe fjalët që ia tha sahabëve kur po kalonin shpejt në vendin e quajtur Uadi Muhassir, midis Arafatit dhe Muzdelifes: “Allahu i Madhëruar, në këtë vend ka shkatërruar tiranin Ebreha!” (shih. Muslim, Haxh, 147.)
- Njeriu është i nxituar
Allahu i Madhëruar, këtë cilësi të psikologjisë njerëzore, e shpreh me këto fjalë:
“Njeriu është krijuar i ngutur. Unë do t’jua tregoj shenjat e Mia, prandaj mos më kërkoni të ngutem!” (Enbija, 37)
“Njeriu mallkon në të keqe, ashtu siç lutet edhe për të mirë; vërtet që njeriu është i ngutur!” (Isra, 11)
Me të vërtetë, njeriu karakterizohet nga nxitimi. Për shkak se e ka të vështirë të durojë përballë vështirësive, ai i dëshiron para kohe gjërat që do të vijnë më vonë. Kjo sjellje e tij, shpesh herë rezulton me përfundime të padëshiruara. Në këtë mënyrë, njeriu privohet nga shumë mirësi, të cilat do t’i përfitonte nëse duron.
Me të vërtetë që, kur njerëzit zemërohen, përballen me shqetësime e vështirësi, e mallkojnë me shumë lehtësi atë që kanë përballë. Mirëpo, nga këto situata të këqija e të vështira, duhet përpjekur për të shpëtuar me durim dhe qëndresë. Por, njeriu, me karakterin e tij të nxituar e të paduruar, në situata të tilla, shpesh herë, me një gjendje shpirtërore pesimiste, e nën peshën e ndikimeve të shumta, mallkon edhe veten, duke thënë: “O Zot! Merrma shpirtin e shpëtomë prej këtij halli!”, gjë që s’është aspak e drejtë.
- Njeriu është lakmitar dhe koprrac.
Lidhur me lakminë ndaj pasurisë së kësaj bote dhe koprracisë që tregon njeriu në dhurimin e kësaj pasurie, Allahu i Madhëruar, shprehet:
“Nuk është kështu! Por ju nuk silleni mirë me jetimët dhe nuk e nxitni njëri-tjetrin për t’i ushqyer të varfrit. Trashëgiminë (e të dobëtëve) e zhvatni me lakmi të pangopur, dhe e doni pasurinë me një dëshirë të pakufishme.” (Fexhr, 17-20)
“Vërtet që njeriu është krijuar i paqëndrueshëm: Kur atë e godet e keqja, ai ligështohet fort, por, kur i bie e mira, ai bëhet koprrac.” (Me’arixh, 19-21)
“(Ai) që grumbullon pasuri dhe e ruan, duke menduar se ajo pasuri do ta bëjë të pavdekshëm! Jo, aspak! Në të vërtetë, ai do të hidhet në torturën shkatërruese.” (Humeze, 2-4)
Në këto ajete fisnike, tregohet se njeriu është i dhënë pas pasurisë dhe pronës së kësaj bote, se ai nuk është i prirë të japë aq sa duhet prej asaj pasurie për hir të Allahut dhe se nuk e shpenzon atë pasuri në rrugë të mira, por e mbledh për interesat e veta. Ndërkohë që ai tregon forcë dhe ambicie të madhe për mbledhjen e asaj pasurie, në të njëjtën kohë, ai tregohet mosmirënjohës në falënderimin e atyre mirësive që i janë dhënë si amanet. Dhe kjo, është aq e rrezikshme për të, sa mund ta çojë edhe në zjarrin e xhehenemit.
- Njeriu është i dhënë pas interesit të vet
Në një ajet fisnik, i cili e shpreh më së miri këtë cilësi të njeriut, urdhërohet:
“Kur Ne u japim njerëzve ta shijojnë dhuntinë, ata gëzohen me të e, kur i godet fatkeqësia për atë që kanë bërë me duart e tyre, atëherë e humbin shpresën.” (Rum, 36)
Allahu i Madhëruar, dëshiron që njerëzit të gëzohen vetëm me mëshirën dhe mirësitë e Tij dhe shprehet se mëshira e Tij, është shumë më e mirë se sa prona dhe pasuria e kësaj bote. (shih. Junus, 58.) Mirëpo, shumica e njerëzve, në vend që të gëzohen duke e njohur Dhënësin e mirësive dhe duke e falënderuar Atë, ata nuk e llogarisin fare Atë që u ka dhënë mirësitë dhe i binden dëshirave të veta, duke i besuar vetëm pasurisë së tyre. Ja pra, të tillë njerëz, paralajmërohen kështu në këtë ajet:
لَا تَفْرَحْ ۖ إِنَّ اللَّـهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ
“…Mos u ngazëlle me pasurinë që ke, sepse Allahu nuk i do ata që ngazëllehen!” (Kasas, 76)
Ndërsa në një ajet tjetër, karakteri interesaxhi i njeriut, shprehet në këtë mënyrë:
“Disa njerëz të tjerë e adhurojnë Allahun me kusht: Nëse u ecën mbarë, janë të kënaqur, por, nëse i godet fatkeqësia, ata kthehen në mohim e kështu humbasin këtë botë dhe tjetrën. Pikërisht kjo është humbja e qartë.” (Haxhxh, 11)
- Njeriu është mjaft mosmirënjohës
Në një ajet fisnik, urdhërohet:
إِنَّ الْإِنسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ وَإِنَّهُ عَلَىٰ ذَٰلِكَ لَشَهِيدٌ
“(Padyshim) Se njeriu është vërtet mosmirënjohës ndaj Zotit të vet, dhe ai, pa dyshim, këtë e dëshmon.” (Adijat, 6-7)
Ndërsa në këtë ajet fisnik, që përmendet në suren Isra, tregohet më qartë kjo cilësi njerëzore dhe theksohet se gjendja e këtyre njerëzve ndryshon sipas gjendjes së tyre shpirtërore:
“Kur juve ju godet fatkeqësia në det, ata që ju i adhuronit në vend të Atij, zhduken. Por, pasi Ai ju shpëton në tokë, ju i ktheni shpinën. Njeriu është mosmirënjohës. Vallë, a jeni të sigurt, që Ai nuk do t’ju fundosë në tokë ose, që nuk do të dërgojë mbi ju stuhi me rërë, pa pasur mundësi që ju të gjeni dikë, që t’ju mbrojë? Apo jeni të sigurt, që Ai nuk do t’ju kthejë ju përsëri (në det) e, që nuk do t’ju dërgojë furtunë e t’ju fundosë për shkak të mosbesimit tuaj, pa pasur mundësi që të gjeni dikë, që t’ju mbrojë nga Ne?” (Isra, 67-69)
Ndërsa në një ajet tjetër, urdhërohet:
“Por, kur e sprovon atë, duke ia ngushtuar mjetet e jetesës, ai thotë: «Zoti im më ka poshtëruar».” (Fexhr, 16)
Allahu i Madhëruar, e sprovon në çdo çast robin e Tij sipas durimit të tij, për t’i dhënë edhe shpërblimin që i takon. Në këtë pikë, njerëzit të cilëve u pakësohet furnizimi dhe bien në vështirësi, nuk e kuptojnë se kjo do të jetë shkak i një shpërblimi të madh në botën tjetër. Prandaj, ata mendojnë se; “Zoti i ka nënçmuar!”. Ndërkohë, ata harrojnë t’i llogarisin mirësitë e tjera të Allahut. Sado i pakët të jetë furnizimi i Allahut, përsëri duhet falënderuar për të, sepse kush nuk ia di vlerën të paktës, nuk ka për t’ia ditur as të shumtës. Pra, ata nuk e mendojnë fare se Allahu i ka sprovuar në atë mënyrë. Mirëpo, Allahu i Madhëruar, urdhëron:
“…Ne ju vëmë në provë me të keqe dhe me të mirë!..” (Enbija, 35)
Nëse njeriu nuk është i vetëdijshëm ndaj kësaj të vërtete, ndjenjat negative e çojnë drejt mohimit të Zotit dhe e bëjnë atë armik të Krijuesit të vet. Allahu i Madhëruar, urdhëron:
“Ai e ka krijuar njeriun prej një pike fare, por ja që ky bëhet kundërshtar i hapët!” (Nahl, 4; Jasin, 77)
- Njeriu është ziliqar dhe smirëzi.
Një nga cilësitë e këqija të njeriut, madje më e rrezikshmja, është edhe zilia apo smira. Në një ajet fisnik, urdhërohet:
“A mos i kanë zili njerëzit për çfarë u ka dhuruar Allahu nga të mirat e Veta?..” (Nisa, 54)
Ndërsa Profeti ynë (a.s.), i paralajmëron njerëzit ndaj të keqes së smirës, duke u treguar dëmet e saj:
“Ruhuni nga smira, sepse smira i ha punët e mira ashtu siç ha zjarri drutë.” (Ebu Daud, Edeb, 44.)
Allahu i Madhëruar, na njofton se, për t’u ruajtur nga kjo cilësi e keqe, i duhet dhënë rëndësi dhurimit dhe sadakasë:
وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
“…Kushdo që ruhet nga lakmia e vetvetes (egos), me siguri që do të jetë fitues!” (Hashr, 9)
- Njeriu është krijuar i dobët.
Megjithëse Allahu i Madhëruar i ka bërë krijesat e tjera në mënyrë që të jetojnë e të ushqehen vetë që prej një kohe të shkurtër pasi kanë lindur, njeriun e ka krijuar të dobët, në mënyrë që të ketë nevojën e të tjerëve për një kohë të gjatë pas lindjes. Në një ajet fisnik, urdhërohet:
“Allahu është Ai që ju ka krijuar të dobët, pastaj, pas dobësisë, ju ka bërë të fuqishëm e, pas fuqisë, ju bën të dobët dhe të thinjur…” (Rum, 54)
Njeriu, duke u mashtruar prej periudhës së rinisë dhe fuqisë, e harron Allahun dhe nuk i bindet Atij. Mirëpo, pas kësaj periudhe, do të vijë patjetër periudha e dobësisë dhe e pafuqisë. Pendesa që ndjen njeriu në periudhën e plakjes, nuk do t’ia sjellë kurrë pas mundësitë që i ka humbur më herët dhe nuk do t’ia qetësojë kurrë përmallimin dhe vuajtjen e shpirtit.
Njeriu, është i dobët nga ana fiziologjike. Por, ai është edhe më i dobët nga ana psikologjike. Lidhur me këto dy aspekte të tij, Allahu i Madhëruar, urdhëron:
“…njeriu është krijuar si një qenie e pafuqishme!” (Nisa, 28)
Allahu i Madhëruar, dobësinë e njeriut në aspektin e vullnetit, memorijes dhe të vendosmërisë, e shpreh kështu duke folur për Ademin (a.s.):
“Ne bëmë besëlidhje edhe me Ademin më parë, por ai harroi, sepse nuk ishte i vendosur!” (Ta-Ha, 115)
Allahu i Madhëruar, duke e theksuar në shumë ajete dobësinë e njeriut, shprehet se ai nuk ka pse të mburret e t’i rritet mendja. Ajo që i ka hije njeriut, është të pranojë dobësinë e tij para fuqisë së pakufishme të Krijuesit të vet. Lidhur me këtë çështje, në Kuran thuhet:
وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا
“Mos ec në Tokë me mendjemadhësi, se ti, në të vërtetë, nuk mund ta çash tokën e as të arrish lartësinë e maleve!” (Isra, 37)
